تحقیق سی‌بی‌سی نیوز نشان می دهد کانادایی‌ها دارند نقشی کلیدی در صنعت جهانی سودمند و به سرعت در حال رشد اعطای پاسپورت در ازای پول ایفا می‌کنند. این صنعتدر حالی مشتریان زیادی دارد که آمریکا و اتحادیه اروپا بارها نسبت به تهدید امنیت ملی و نفوذ تروریستها از این طریق هشدار داده اند.
این صنعت تا حدود زیادی در کانادا ریشه دارد و افراد ثروتمند از مناطقی مثل چین، روسیه، خاورمیانه و آفریقای شمالی را از طریق شهروندی با برنامه‌های سرمایه‌گذاری در سراسر جهان وصل می‌کند. به ازای ارایه این خدمات، میلیون‌ها دلار کارمزد به این واسطه‌ها که اغلب کانادایی هستند پرداخت می‌شود.
تخمین زده می شود گردش مالی این صنعت چیزی بین پنج تا 10 میلیارد دلار در سال است.
یکی از بزرگترین جاذبه‌های این پاسپورت‌ها برای سرمایه‌گذاران بالقوه دسترسی بدون نیاز به ویزا به بیش از 100 کشور جهان از جمله کشورهای اتحادیه اروپا است. بدون آن دسترسی، شهروندان کشورهایی مثل ایران یا روسیه باید کاغذبازی بسیاری برای گرفتن ویزای تک تک کشورها انجام دهند.
نوری کتز، یکی از بازیگران ارشد این صنعت و موسس شرکت ایپکس کپیتال پارتنرز گفت: «صنعت شهروندی به ازای سرمایه‌گذاری، واقعا توسط دولت کانادا خلق شد. بعد دولت‌های دیگر موفقیت برنامه دولت کانادا را دیدند و می‌خواستند خودشان از این نوع موفقیت لذت ببرند. به نظرم کانادا پدرخوانده این صنعت است».
ریشه این صنعت در برنامه سابق مهاجرت تجاری فدرال کاناداست. تحت آن برنامه، فردی که ارزش دارایی‌هایش حداقل 1.6 میلیون دلار بود و قبول می‌کرد یک سرمایه‌گذاری حداقل 800 هزار دلاری در کانادا داشته باشد می‌توانست شهروندی دائم دریافت کند.
اما این برنامه در سال 2014 به پایان رسید. وزیر سابق مهاجرت کریس الکساندر آن را تمام کرد چون نگرانی‌هایی در زمینه‌های کلاهبرداری و خرج بیش از حد دولتی شکل گرفته بود.
افرادی که در سراسر دنیا در برنامه‌های فروش شهروندی به ازای سرمایه‌گذاری دست دارند می‌گویند هدف آن‌ها متصل کردن کشورها با سرمایه‌گذاران ثروتمندی است که خواستار حرکت سریع‌تر یا پناه برای خانواده‌های‌شان هستند. آن‌ها اقرار می‌کنند که ممکن است اتفاق‌های مشکوکی هم صورت بگیرد، اما می‌گویند بیشتر افراد موثق این صنعت مواظب هستند چه مشتری‌هایی را قبول می‌کنند و می‌گویند دولت‌ها هم دارند نهایت تلاش‌شان را می‌کنند تا ببینند چه کسی ممکن است ریسک امنیتی باشد.
اما افراد دولتی می‌گویند این برنامه‌ها در معرض سوء استفاده از سوی خلافکاران و تروریست‌های بالقوه قرار دارند. آن‌ها می‌گویند بعضی کشورها به اندازه کافی مراقب نیستند یا سوال‌هایی کافی درباره این نمی‌پرسند که پول سرمایه‌گذاران از کجا می‌آید.
در ماه ژوئن سال گذشته، چنین نگرانی‌هایی باعث شد دولت نخست‌وزیر جاستین ترودو برای هر کسی که خواستار ورود به کانادا با پاسپورتی از آنتیگوا و باربودا است، ویزا را اجباری کرد. سه سال قبل، دولت کانادا محدودیتی مشابه بر شهروندان سن کیتس و نویس قرار داده بود که یک کشور جزیره‌ای دیگر واقع در کارائیب است.
الکساندر وزیر سابق مهاجرت آن موقع اعلام کرد این تصمیم به خاطر این گرفته شده بود که یک ایرانی به عنوان «نماینده‌ای از دولت ایران» سر از فرودگاه بین‌المللی پیرسون تورنتو در آورد. این فرد قصد داشت با پاسپورتی دیپلماتیک از سن کیتس و نویس وارد کانادا شود و گفت آمده تا با نخست‌وزیر وقت استیون هارپر ملاقات کند. کانادا سفارت خود در ایران را در سال 2012 بست و دیپلمات‌های ایرانی را از کانادا اخراج کرد. این دو کشور از آن موقع تا به حال روابط رسمی دیپلماتیک نداشته‌اند.
روز یکم دسامبر، هیاتی از پارلمان اروپا نگرانی‌های خود درباره برنامه شهروندی از طریق سرمایه‌گذاری مالت را مطرح کرد. این برنامه بسیار نزد روس‌ها محبوب است و شامل شهروندی اروپا و دسترسی بدون ویزا به کانادا و ایالات متحده می‌شود.
دولت ایالات متحده هم نگرانی خود نسبت به این نوع برنامه‌ها را اعلام کرده است. ژنرال جان کلی در ماه مارس سال 2015 متنی را نزد کمیته نیروهای مسلح سنای ایالات متحده قرائت کرد که این برنامه‌ها را از جمله تهدیدهای امنیتی کشور نام می‌برد. کلی که تا چند ماه پیش رییس دفتر رییس‌جمهور دونالد ترامپ بود، آن موقع گفته بود این برنامه‌ها «می‌توانند توسط خلافکاران، تروریستها و دیگر بازیگران بدطینت مورد سوءاستفاده قرار بگیرند».
آرماند آرتون، رییس شرکت آرتون کپیتال که یکی از بزرگترین شرکت‌هایی است که سرمایه گذاران ثروتمند را به شهروندی کشورهای دیگر می‌رساند، می‌گوید: «طی 10 سال اخیر بر اساس بی‌ثباتی سیاسی در سرار جهان تقاضا برای این برنامه‌ها به حالتی انفجاری رسیده است».
آرتون که در مونترال بزرگ شده اما حالا بیشتر وقت خود را در دوبی می‌گذراند، تخمین می‌زند که هر سال 25 هزار نفر شهروندی یک کشور دیگر را می‌خرند. او انتظار دارد این رقم طی پنج سال آینده دو برابر شود چون کشورهای بیشتری از این نوع برنامه‌ها پیشنهاد می‌کنند و هزینه خریدن شهروندی کاهش می‌یابد.
در بیشتر این نوع برنامه‌ها، افرادی که خواستار دریافت شهروندی یک کشور دیگر هستند در آن کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند، از کمک کردن به یک برنامه توسعه‌ای دولتی گرفته تا سرمایه‌گذاری در املاک یا کسب‌و‌کارهای محلی. بعد از اینکه درخواست آن‌ها مطالعه و بررسی می‌شود، سرمایه‌گذار و خانواده‌اش می‌توانند شهروندان آن کشور بشوند و برای‌شان پاسپورت صادر می‌شود.
این برنامه‌ها می‌توانند معدن طلایی برای کشورهای نیازمند سرمایه در حال توسعه باشند و حتی در بعضی موارد بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی سالانه آن‌ها را تشکیل بدهند. افراد درون صنعت شهروندی به ازای پول می‌گویند این صنعت همچنین برای مشاوران مهاجرت کانادایی یک معدن طلا بوده و بعضی از این افراد موقعی که کانادا چنین برنامه‌ای را به صورت قانونی داشت برای خود دولت فدرال کار می‌کردند.
به طور مثال، در کشور آنتیگوا 22 درصد از 127 نماینده‌ای که به طور رسمی اجازه بازاریابی برنامه شهروندی به ازای سرمایه‌گذاری آن را دارند، آدرسی در کانادا به ثبت رسانده‌اند. به این ترتیب سهم کانادا از هر کشور دیگری بیشتر است. بازبینی گزارش‌های این برنامه به صورت آنلاین در دسترس هستند و نشان می‌دهد که 80 درصد از کمیسیون‌هایی که توسط برنامه آنتیگوا طی یک سال و نیم گذشته پرداخت شدند، یعنی رقمی معادل 2.2 میلیون دلار، به شرکت واقع در مونترال کلاینت رفرالز رسیده است.
بیشتر افرادی که خواستار دریافت شهروندی یک کشور دیگر هستند از کشورهایی مثل چین یا روسیه می‌آیند که تفاهم‌های سفر بدون نیاز به ویزای کمی با دیگر کشورها دارند. دیگر مشتریان بزرگ این برنامه‌ها هم شهروندان کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی هستند که در وضعیتی ناآرام زندگی می‌کنند.
